Vliegenzwam

Op een grote paddenstoel, rood met witte stippen. Zat kabouter Spillebeen heen en weer te wippen. Krak, zei toen de paddenstoel. Met een diepe zucht, allebei de beentjes, hoepla in de lucht. Aldus een bekend kinderversje.

De vliegenzwam, beter bekend als de paddenstoel rood met witte stippen, wordt vaak verbonden met kabouters. Zo onschuldig is de vliegenzwam niet. De bloedrode kleur zegt immers in de natuur: “gevaar”. Een vliegenzwamvergiftiging kan zowel op de maag als op de darm inwerken. Tevens kan het gif leiden tot psychische uitvalverschijnselen (ontremming, razernij).

Hiernaast een tekening van de vliegenzwam met de hoofdonderdelen van de paddenstoel.

De paddenstoel begint als een knol (de beurs) en bij het groeien ontstaat de hoed en de ring (meestal manchet genoemd).

De vliegenzwam behoort tot de lamellen- of plaatjeszwammen. Op de foto hieronder zijn de lamellen aan de onderkant van de hoed duidelijk te zien.

Over de herkomst van de naam zijn er verschillende versies. Zou iets met demonen (vliegen) kunnen zijn of de hallucinerende werking van de vliegenzwam bij inname. Meer hierover op de website Soortenbank (link na laatste foto).

Vliegenzwam, onderzijde.

Het lijkt alsof de zon schijnt. Op de zijkanten van de wittige, vrije, dicht opeenstaande, weke plaatjes bevinden zich de sporen. Wat je op deze foto (boven de steel en de spin) ook ziet is het manchet. Dit hangend manchet begint ter hoogte van de plaatjes. Dit manchet is een omhulsel dat de plaatjes bedekte voordat de hoed zich uitspreidt, zoals de foto hieronder.

Het manchet is nu nog niet aanwezig. De witte stippen zijn de resten van een wit omhulsel dat het jonge vruchtlichaam beschermd. In het begin zit een 1 cm breed, gewelfd hoedje op een 3 cm dikke knol. Met het uitspreiden van de hoed wordt het gedeeltelijk omhulsel van de vliegenzwam uit elkaar getrokken. Die wratten, formeel velumvlokken, zijn op de onderstaande foto te zien aan de knol van de vliegenzwam.

De vliegenzwam (Amanita muscaria) komt in loof- en naaldbossen voor, vooral bij sparren en berken. De steel is 10 tot 25 cm hoog en 1 tot 3 cm dik. De hoed kan 10 tot 20 cm breed worden. Op de foto hieronder, genomen bij de ingang van boswachterij Gieten-Borger in Drenthe, stond deze kanjer.

Hoewel de vliegenzwam bekend staat als “rood met witte stippen”, verkleurt de paddenstoel van rood naar oranje. Meestal als de hoed is uitgespreid en soms al eerder.

In de laatste fase van deze paddenstoel buigt de hoed zich omhoog, zoals te zien is op de onderstaande foto.

De smaak is nootachtig. Lijkt mij heerlijk, maar vanwege de giftigheid niet aan te bevelen. Dus alleen kijken of, zoals ik heb gedaan, fotograferen. Hieronder nog een paar foto’s van deze sprookjesachtige paddenstoel.