Het kan je zo maar overkomen. In de winter tijdens het voeren van de vogels op de voederplank flitst een grijze schim door de tuin en stuiven alle zangvogels alarmerend de struiken in. Het is een typische waarneming van een sperwer. Wie geluk heeft kan deze behendige achtervolger zien zitten met een prooi: een koolmees of soms zelfs vogels zo groot als een turkse tortel of zanglijster. De gele iris valt dan op, net als de fijn gebandeerde borst en de dunne maar krachtige, gele poten. Opvallend is het grote verschil in formaat tussen mannetje en vrouwtje. Vrouwtjes zijn groter en zwaarder dan mannetjes en jagen op grotere prooien dan mannetjes.
Ik had het geluk deze ervaring mee te maken. Een sperwer in de tuin die een spreeuw te pakken had. Op onze berk deed hij zich tegoed aan een heerlijke maaltijd. Ik neem aan een “zij” is. Vrouwtje heeft namelijk een donkergrijs verenkleed, met witte borst en zwarte horizontale strepen, duidelijke wenkbrauwstreep en gele iris.En dat is duidelijk te zien op de foto. Lengte mannetje 29-34 cm: Spanwijdte 58-65 cm. Lengte vrouwtje 35-41 cm; Spanwijdte 67-80 cm.
De sperwer behoort tot de havikachtigen (Accipitridae) en is het gehele jaar in ons land te zien (jaarvogel). Ook zijn er in de winter talrijke doortrekkers vanuit Scandinavië. Het aantal broedparen bedroeg in 2000 tussen de vier- en vijfduizend paren.
Sperwers broeden van april tot juli. Precies dé periode dat er veel jonge zangvogels zijn uitgevlogen. Er is dus veel voedsel voorhanden. Sperwers, eens schuchtere bosvogels, komen tegenwoordig steeds vaker voor in dorpen en steden. Ze broeden het liefst in monotone naaldbossen of in loofbossen met een florerende ondergroei van struiken. Ze hebben één legsel met 4 – 6 eieren.
De balts van Sperwers begint eind maart, begin april. Beide partners bouwen aan het nest. Het mannetje vooral in het begin en het vrouwtje op het eind. Ze gebruiken dode takjes die ze zelf afbreken. Nieuwe Sperwernesten zijn te herkennen aan takjes met een vers breukvlak. Nadat het nest gereed is, duurt het nog een paar dagen voor er eieren worden gelegd. Vanaf de laatste fase van de nestbouw jaagt het alleen het mannetje. Dat blijft zo tot de jongen bijna twee weken oud zijn. Vanaf dan gaat ook het vrouwtje weer jagen.
In vergelijking met het aantal sperwers in de jaren zeventig is het aantal sterk gestegen. Dit komt voor een groot deel door het verbod op giftige landbouwstoffen. Het lijkt erop dat het aantal sperwers de laatste jaren iets afneemt. Mogelijke oorzaken hiervoor zijn: toename van haviken (grooste vijand van de sperwer), afname van de huismus en afname van het areaal aan middeloud bos, juist de voorkeurshabitat voor jagende sperwers. Zo hoorde ik in een televisieprogramma dat de sperwers in het natuurgebied De Planken Wambuis verdwenen zijn door de haviken.
Nederlandse Sperwers blijven de gehele winter in het eigen broedgebied. Al na 26 dagen verlaten de jonge mannetjes het nest en de vrouwtjes doen dat na 30 dagen. Ze kunnen dan nog niet zo goed vliegen en al helemaal niet jagen. Ze worden nog drie tot vier weken door de ouders verzorgd.Nadat ze voor zich zelf moeten zorgen, verlaten jonge Sperwers het territorium waarin ze geboren zijn. In hun eerste najaar vestigen ze zich in een eigen territorium, waar ze verder hun hele leven blijven. Verder dan circa 50 km van de geboorteplaats gaan ze zelden. De mannetjes vestigen zich gemiddeld een stuk dichter bij de geboorteplaats dan de vrouwtjes.
Het geluid van de sperwer: http://www.soortenbank.nl/BIS/qtmovie.php?pagetitle=Accipiter%20nisus%20zang/roep&thisurl=vogels/pictures/accipiter_nisus_song.mov&width=400&height=200
En een video van een sperwer in een tuin. Zou ook jouw tuin kunnen zijn:
http://www.youtube.com/watch?v=tlHakkLHjXQ
Bronnen: Vogelbescherming Nederland, Werkgroep Roofvogels Zeeland en Soortenbank, You Tube
natuurstruinen 