Het edelhert komt al sinds pre-historische tijden in Nederland voor, er zijn veel versteende beenderen gevonden uit de laatste ijstijd. Sinds begin vorige eeuw verdrongen naar de Veluwe, waar het op de arme zandgronden moet overleven.
Het edelhert is een sociaal levend dier dat rust, ruimte en variatie in voedsel nodig heeft, zelfs op de Veluwe is dit vaak een probleem.
Een mannelijk dier heet hert en een vrouwelijk dier hinde.
Leeft het grootste deel van het jaar in kuddeverband, roedels genaamd.
Een hert weegt maximaal 225 kg met een schouderhoogte van 130 cm, een hinde, kleiner, tot 125 kilo.
Het edelhert is ons grootste levende zoogdier, is volledig beschermd en er wordt dus slechts bejaagd uit oogpunt van beheer.
De mens is zijn enige bedreiging, er vallen jaarlijks veel verkeersslachtoffers. Van luchtballonnen raken edelherten in paniek, ook struinende honden en lawaai makende recreanten hebben dit effect.
Op de Veluwe leven edelherten in feite op een eiland en is een jaarlijks afschot, gelijk aan het aantal geboorten min de verkeersslachtoffers, verplicht door de overheid. Zou dit niet gebeuren dan zouden de edelherten eerst hun eigen leefgebied grotendeels vernietigen en daarna zou de voedselsituatie hun aantal reguleren.
Er zijn hertenroedels en roedels met voornamelijk vrouwelijke dieren, kaalwildroedels genoemd. Voor een herkauwer bestaat de dag uit eten, herkauwen, voortbewegen, sociaal contact en rusten. Naast grassen, met name bochtige smele, eten zij ook jonge hei, kruiden, boomknoppen, twijgen, blad van loofbomen, bosbessen en in de herfst zijn ze gek op eikels en ook wel kastanjes. In de winter ook heide en dennennaalden.
Een hert heeft een gewei, een hinde niet. Het gewei wordt elk jaar afgeworpen in het vroege voorjaar en daarna groeit er in vier maanden tijd weer een nieuw gewei, dat tot op een leeftijd van 12 jaar steeds groter wordt, daarna verliest het hert aan kracht en wordt het gewei weer kleiner. Het hert gebruikt het gewei als imponeermiddel en soms om mee te vechten. Het gewei groeit in het voorjaar, is soms wel 10 kg zwaar. Indien in de groeiperiode het gewei wordt beschadigd, heeft dat meestal geen blijvende gevolgen. Het gewei zal volgend jaar weer normaal groeien. Nadat de bast (vel) er in augustus wordt afgeschuurd (geveegd), is het gevoelloos.
Op de foto hierboven (eind april) is te zien dat het gewei nieuw is en nog moet uitgroeien. Bij volwassen herten is het gewei normaliter rond juli uitgegroeid en begin augustus volledig verbeend. In het algemeen geldt dat de geweivorming bij oudere herten eerder begint en eerder voltooid is als bij jongere herten.
Een hinde krijgt elk jaar tussen eind mei en half juni na een draagtijd van tussen de 33 en 34 weken een kalf. Het kalf blijft twee jaar bij de moeder, zodat men vaak een hinde met een eenjarig dier en een klein kalf ziet. Dit noemt men een familieverband en enkele families bij elkaar heet een roedel. Een ervaren hinde geeft leiding aan het roedel, zij wordt de leidhinde genoemd.
Het reukorgaan, de windvang oftewel de neus is goed ontwikkeld en dat is van groot belang bij het vinden van dieren van het andere geslacht, het zoeken van voedsel en het waarnemen van vijanden. Het hert heeft een geurklier bij het enkelgewricht. Hiermee wordt geur aan het struikgewas afgeven. De stuitklier geeft tijdens de bronst een reukspoor af aan de lucht. Om de geur op te snuiven heft het mannelijk hert de kop op en maakt rare bewegingen met de lippen en steekt zijn tong naar buiten. Dit noemt men flemen. Vanaf half september is het burlen van de herten te horen in de Veluwse bossen. De hertenroedels zijn dan al uit elkaar gevallen en voormalige vrienden zijn nu even aartsrivalen.
Er zijn drie bronstperioden, de voor-, hoog- en nabronst. In de voorbronst staan de jongere herten nog bij de kaalwildroedels en gaan verjaagd worden door de veel zwaardere soortgenoten. Tijdens de hoogbronst komen de gevechten pas goed op gang. Vooral wanneer het wat kouder is, klinken in de nacht en vroege ochtend de zware burlende stemmen van de herten. De kapitale herten hebben dan bezit genomen van de bronstroedels en ze doen hun uiterste best de hinden bij elkaar te houden en te verhinderen dat ze de dekking in verdwijnen. Steeds weer zullen de geringere stukken, die geen kans zagen een roedel bronstige hinden te veroveren, proberen zich tussen het plaatshert en zijn hinden te dringen, wat dan weer de gevechten tussen deze herten en het plaatshert oplevert. In de nachtelijke stilte is duidelijk het tegen elkaar kletteren van de geweien te horen. Terwijl het gevecht zich voortzet, verplaatst het gevecht zich. De sterkste herten, plaatsherten, proberen zoveel mogelijk hinden te veroveren en rivalen worden met imponeergedrag verjaagd. Lukt dit niet dan volgt soms een gevecht op leven en dood. Soms ook letterlijk; de geweien blijven in elkaar haken en de herten sterven van uitputting. Valt een hert, dan maakt het grote kans geforkeld te worden, de rivaal steekt met zijn gewei diep in het lichaam. Na een paar dagen is het plaatshert zo moe dat het wordt verjaagd door een rivaal. De hoogbronst duurt in de regel niet langer dan een week en dan volgt geleidelijk aan de nabronst. Zijn er nog een paar bronstige hinden, dan wordt het dringen. Soms zwerven er tien herten rondom de hinde. Tot een gevecht zal het vaak niet meer komen; de herten zijn te vermoeid. In de tweede week van oktober is het afgelopen. De herten zijn sterk zo vermagerd en vermoeid, dat ze overdag vele uren slapen en niet waakzaam meer zijn. Merken ze toch gevaar op, dan lopen ze weinig gehaast weg.
De kleur van het edelhert is in de zomer roodbruin, daarom roodwild, in de winter grijs. Het edelhert komt voor op de Veluwe, in de Oostvaardersplassen en in Limburg/Brabant. Aantal (voorjaarsstand 2013): op de Veluwe in de vrije wildbaan ca. 1600 stuks, waarvan in het Kroondomein 220, Hoge Veluwe 220, Deelerwoud 80. Weerterbos 24 stuks. Oostvaardersplassen 2400, (Zomerstand kan 50-75% hoger liggen).
Alle foto’s op deze pagina zijn genomen bij Wildpark Het Aardhuis in Hoog Soeren (nabij Apeldoorn). De teksten zijn grotendeels afkomstig van http://www.hetedelhert.nl.
Hieronder een video (bron: www.youtube.com/@borninfreedom)
natuurstruinen 